Linux Sistem Yönetimi Temelleri#

Linux sistem yönetimi, modern IT altyapısının temel taşlarından biridir. Bu rehberde, Linux sistemlerini etkili bir şekilde yönetmek için bilmeniz gereken temel kavramları ve uygulamaları ele alacağız.

Sistem Yönetimi Nedir?#

Sistem yönetimi, bilgisayar sistemlerinin güvenilir, verimli ve güvenli bir şekilde çalışmasını sağlamak için yapılan tüm faaliyetleri kapsar. Linux ortamında bu görevler şunları içerir:

Kullanıcı ve grup yönetimi
Dosya sistemi yönetimi
Süreç (process) yönetimi
Ağ yapılandırması
Güvenlik yönetimi
Sistem izleme ve performans optimizasyonu

Temel Linux Komutları#

Dosya ve Dizin İşlemleri#

# Dizin içeriğini listele
ls -la

# Dizin değiştir
cd /path/to/directory

# Dosya kopyala
cp source.txt destination.txt

# Dosya taşı/yeniden adlandır
mv oldname.txt newname.txt

# Dosya sil
rm filename.txt

# Dizin oluştur
mkdir new_directory

# Dosya izinlerini değiştir
chmod 755 script.sh

# Dosya sahipliğini değiştir
chown user:group filename.txt

Sistem Bilgileri#

# Sistem bilgilerini görüntüle
uname -a

# Disk kullanımını kontrol et
df -h

# Bellek kullanımını kontrol et
free -h

# Çalışan süreçleri listele
ps aux

# Sistem kaynaklarını izle
top
htop

# Ağ bağlantılarını kontrol et
netstat -tulpn
ss -tulpn

Kullanıcı ve Grup Yönetimi#

Kullanıcı İşlemleri#

# Yeni kullanıcı oluştur
sudo useradd -m -s /bin/bash username

# Kullanıcı şifresi belirle
sudo passwd username

# Kullanıcıyı gruba ekle
sudo usermod -aG groupname username

# Kullanıcı bilgilerini görüntüle
id username

# Kullanıcıyı sil
sudo userdel -r username

Grup İşlemleri#

# Yeni grup oluştur
sudo groupadd groupname

# Grup bilgilerini görüntüle
getent group groupname

# Grubu sil
sudo groupdel groupname

Dosya Sistemi Yönetimi#

Disk Bölümleme#

# Disk bölümlerini listele
lsblk
fdisk -l

# Yeni bölüm oluştur
sudo fdisk /dev/sdb

# Dosya sistemi oluştur
sudo mkfs.ext4 /dev/sdb1

# Bölümü mount et
sudo mount /dev/sdb1 /mnt/data

# Kalıcı mount için /etc/fstab düzenle
echo '/dev/sdb1 /mnt/data ext4 defaults 0 2' | sudo tee -a /etc/fstab

Dosya İzinleri#

Linux'ta dosya izinleri üç kategoride tanımlanır:

Owner (Sahip): Dosyanın sahibi
Group (Grup): Dosyanın ait olduğu grup
Others (Diğerleri): Diğer tüm kullanıcılar

# İzin türleri:
# r (read) = 4
# w (write) = 2
# x (execute) = 1

# Örnek izin kombinasyonları:
chmod 755 file.txt  # rwxr-xr-x
chmod 644 file.txt  # rw-r--r--
chmod 600 file.txt  # rw-------

Süreç Yönetimi#

Süreç Kontrolü#

# Süreçleri listele
ps aux | grep process_name

# Süreç öldür
kill PID
killall process_name

# Süreç önceliğini değiştir
nice -n 10 command
renice 5 PID

# Arka planda çalıştır
command &
nohup command &

Systemd Servisleri#

# Servis durumunu kontrol et
sudo systemctl status service_name

# Servisi başlat
sudo systemctl start service_name

# Servisi durdur
sudo systemctl stop service_name

# Servisi yeniden başlat
sudo systemctl restart service_name

# Servisi otomatik başlatmayı etkinleştir
sudo systemctl enable service_name

# Tüm servisleri listele
systemctl list-units --type=service

Ağ Yönetimi#

Ağ Yapılandırması#

# Ağ arayüzlerini listele
ip addr show
ifconfig

# IP adresi ata
sudo ip addr add 192.168.1.100/24 dev eth0

# Varsayılan gateway ayarla
sudo ip route add default via 192.168.1.1

# DNS ayarları (/etc/resolv.conf)
echo 'nameserver 8.8.8.8' | sudo tee /etc/resolv.conf

Güvenlik Duvarı (UFW)#

# UFW'yi etkinleştir
sudo ufw enable

# Port aç
sudo ufw allow 22/tcp
sudo ufw allow 80/tcp
sudo ufw allow 443/tcp

# Belirli IP'den bağlantıya izin ver
sudo ufw allow from 192.168.1.100

# Kuralları listele
sudo ufw status verbose

Sistem İzleme ve Performans#

Log Dosyaları#

# Sistem loglarını görüntüle
sudo journalctl -f
sudo tail -f /var/log/syslog

# Belirli servise ait loglar
sudo journalctl -u service_name

# Boot logları
sudo journalctl -b

Performans İzleme#

# CPU kullanımı
top
htop
sar -u 1 5

# Bellek kullanımı
free -h
vmstat 1 5

# Disk I/O
iostat -x 1 5
iotop

# Ağ trafiği
iftop
nethogs

Yedekleme ve Güvenlik#

Yedekleme Stratejileri#

# rsync ile yedekleme
rsync -avz /source/ /backup/

# tar ile arşivleme
tar -czf backup.tar.gz /path/to/data

# Otomatik yedekleme scripti
#!/bin/bash
DATE=$(date +%Y%m%d_%H%M%S)
tar -czf /backup/system_backup_$DATE.tar.gz /etc /home

Güvenlik En İyi Uygulamaları#

Düzenli güncellemeler:

sudo apt update && sudo apt upgrade -y  # Ubuntu/Debian
sudo yum update -y                      # CentOS/RHEL

SSH güvenliği:

# /etc/ssh/sshd_config düzenle
PermitRootLogin no
PasswordAuthentication no
Port 2222

Fail2ban kurulumu:

sudo apt install fail2ban
sudo systemctl enable fail2ban

Sonuç#

Linux sistem yönetimi, sürekli öğrenme gerektiren geniş bir alandır. Bu temel kavramları öğrendikten sonra, daha ileri konulara geçebilir ve uzmanlaşmak istediğiniz alanlarda derinleşebilirsiniz.

Sistem yönetiminde başarılı olmak için:

Düzenli pratik yapın
Logları takip etme alışkanlığı edinin
Yedekleme stratejinizi hiç ihmal etmeyin
Güvenlik güncellemelerini takip edin
Topluluktan yardım almaktan çekinmeyin

Bir sonraki yazımızda, Docker ve konteyner teknolojileri ile sistem yönetimini ele alacağız.